... Ve bizde de en zor kosullarda yasam devam ediyordu tipki Dobrinja'da oldugu gibi. En zor sartlarda umut dipdiri ayaktaydi. Yillar sonra da anladim ki umut yasamin gerçek kaynagidir. Umut yasadigi sürece hayatin tüm güzelliklerinin sansi var

Tiyatro neredeyse tüm sanat dallarin birlesimdir.

...Ve tiyatro yasama tutulan aynadir.

Her oyunda kendinizi, kendi dünyanizi, yasadiklarinizi bulamayabilirsiniz.

Ama öyle oyunlar da vardir ki sanki de sizler için yazildi. Sizler için sahnelendi.

Oyuncularin her birinde kendi yakin çevrenizden insanlari bire bir bulursunuz.

Dün aksam Yakin Dogu Üniversitesi Atatürk Kültür ve Kongre Merkezi büyük salonunda Tiyatro Pera, "Dobrinja'da Dügün" oyunu iste tam bu tanima uyan bir oyun bizler için.

3. Uluslararasi Tiyatro Festivali için tüm güzel sözcükleri kullanabilirim.

Olaya sanatsal derinligi kazandiran Sevgili Yasar Ersoy ve yakin arkadaslarini, tiyatro festivalinin gerçeklesmesi için siyasi iradeyi koyan Lefkosa, Magusa ve Girne Belediye Baskan ve Meclis üyelerini içtenlikle kutlarim.

* * *

Bugün için sizlerle spor agirlikli bir yazimi bulusturacaktim.

Ancak "Dobrinja'da Dügün" beni o denli etkiledi ki konu olarak tüm yazi seçeneklerimi bir kenara itip bu yazimi sizlerle paylasmayi dogru buldum.

"Dobrinja'da Dügün" Nesrin Kazankaya'nin yazdigi, yönettigi ve oynadigi bir oyun.

Bu nedenle oyunun bütünü kadar hatta biraz daha fazla Melisa rolüyle sahnede olan Nesrin Kazankaya'yi izledim. Tiyatro elestirmeni degilim. Ama eger izleyici olarak oyundan aldigim tadin yaziya dökülmesinin bir degeri varsa dün aksamki "Dobrinja'da Dügün" oyunu benden tam not alir.

Oyunu salondan izlemedim. Oturdugum yerden sahneye kaydim, oyuncularla oyunda yer aldim. Yer almanin ötesinde 1963 sonrasina gittim. Bilerek 1974 demedim. 1963'le 1974 arasinda çok ama çok derin farkliliklar var.

Nesrin Kazankaya, "Dobrinja'da Dügün" ün tanitim kitapçiginin sunusa yazisinda söyle yaziyor:

" Bir yil süren hazirlik sonucu oyunu yazip, Saraybosna'ya gidince, umudun bittigi yerde yeniden yaratilan yasam direncini görmek, yazdiklarimin bir saglayi oldu benim için. Çok uluslu, özenilecek laisizmi ile çok dinli bir toplum modelinin en olgun örnegini veren Saraybosna; hâlâ yikik binalari, delik desik duvarlari arasinda yeni umutlarin filizlendigi bir kent. Savasin ortasinda, su ve yiyecek bulamazken, uluslar arasi festival yapacak kadar dirençli bu insanlar; bugün bir baska direnci, yeniden umut etme, yeniden var olma direncini gösteriyorlar."

Yine ayni metinden Dobrinja'nin, Saraybosna'nin bir mahallesi oldugunu, savasta Dobrinja'da her yerin yerle bir oldugunu ama umudun yine oradan dogdugunu ögreniyoruz.

* * *

Uluslararasi Tiyatro Festivali'nde oyunlar iyi seçiliyor genelde. "Dobrinja'da Dügün" bu çerçevede bu yil ki festivalin bize en çok hitap eden oyunu bence.

Oyunu izlerken elimde olmadan 1963'lere gittigimi fark ettim.

Bizim yasadiklarimizdan tam otuz yil sonra Avrupa'nin göbeginde yasananlar bizimkinden çok daha kanli bir vahset örnegiydi..

Savasi yasamayan o ortamdaki insanin ruh halini bilemez.

Nesrin Kazankaya, bu oyunu salt kulaktan dolma bilgilenmeye yazamaz. Mutlaka ruhunu, duygusunu bir biçimde Saraybosna'ya tasiyip yazmistir.

1950'li yillarin ortalarindan baslayarak çok sicak günler yasadik bizler de. Bizim yasadiklarimizda da böylesi oyunlara konu olacak olaylar çok var.

Yasananlar gözler önüne ya tiyatro ya da sinema ile gelebilir. Bunun için de öncelikle teknigine uygun yazin sanatçisina gereksinim var.

Dün aksam oyunu izlerken fark ettim ki biz de bu konuda ciddi bir bosluk var.

* * *

Böyle eser üretecek kisilerin kendi toplumundan önce dünya degerlerini rehber edinmesi gerek.

Biz de yapilan denemeler olmadi degil. Ancak pek çogunda tek yanlilik, resmi politikanin baskisi etkisini korudu.

Fincanci katilarini ürkütme korkusuyla özgür ve özgün eser ortaya konamaz.

* * *

Saraybosna'nin Dobrinja Mahallesi varsa bizim de Hamitköyümüz, Lefkosa'da Samanbahçe'miz Leymosun'da Arnavut Mahallemiz yok mu?

Neler yasamadik bizler de...

Dün aksamki oyunu izlerken hiç tatmadigim bir ruh halindeydim.

Önce 1963'te K.Kaymakli'dan göç ettigimiz aksami hatirladim.

Soguk bir aralik gecesiydi. Silah sesleri susmuyordu. Aslinda susmasini istemiyordum. Çünkü silahlar sustugu zaman yasanan sessizlik ölüm sessizligi gibiydi. Çok korkunçtu.

Evimiz çikmaz sokagin basindaydi. Yol genisligi hayallerimde çok genisti. Yillar sonra gittigim zaman gördüm ki mesafe olsa bir uzun atlamalik genisligi vardi.

Yolun karsisinda Kadri Aba'nin evi vardi. Iki katli evlerin üst katina hanay derdik.

Annemle evimizi terk edip Kadriye Aba'nin evine, hanaya çikmistik. Güya hanay, Rumlar gelirse daha zor ulasilirdi. O hanayin tek odaciginda annemin gecenin karanliginda saçlarimi oksayip, "Korkma bir sey olmaz" dedigini dün gibi animsarim.

Sonra Hamitköy'e gittik.

Rahmetli Tenekeci Rasim'in dört odali evinin bir odasinda yarali olarak 555 sigarsi satici Yusuf yatiyordu.

Elektrik yoktu.

Herkes yerlerdeydi. Her odada en az 15-20 kisi vardi. Ve 2-3 yaslarinda yeni konusan bir çocuk sirasiyla, "sürcük, bolibif, ekmecik" istiyordu. Annesi her yok deyisinde "Niçin?" sorusunu sorar yanitlari hiç kabul etmezdi. Ille evlerine gitmek isterdi. Bilmezdi ki dogdugu eve geri dönülmezdi.

* * *

Tipki dün aksamki oyunda yansitildigi gibi açlik vardi.

Hiç unutmam Eray Abim, mücahitler için haslanan etten yarim avuç büyüklügünde bir parçayi sefer tasi içine bol sulu olarak koyup bize de getirmisti. O bir parçacik eti annem, babam ve ben kaldigimiz evin arka tarafinda gizli gizli yemistik. Gizli yeme nedenimiz paylasilacak kadar çok olmayisiydi.

... Ve en zor kosullarda yasam devam ediyordu tipki Dobrinja da oldugu gibi. En zor sartlarda umut dipdiri ayaktaydi. Yillar sonra da anladim ki umut yasamin gerçek kaynagidir. Umut yasadigi sürece hayatin tüm güzelliklerinin sansi var.

* * *

Tiyatro Pera sanat takimi. Ne iyi ettiniz de geldiniz. Dün aksam sadece sizi degil, hayatimizin oyununu izledik. Tesekkürler hepinize... Size dün aksam ulasan ellerimizin alkis sesi degil, yüreklerimizin sesiydi.

 

Günün sözü:

Sanat her zaman konusundan büyüktür

 

6 Aralık 2005 Cumhuriyet

Ayşegül Yüksel

Saraybosna’da Çehov’dan öte

Yugoslavya... Bağrında dört dili ve üç dini barındıran, iki alfabesi olan ülke. Etnik farklılıklara karşın tek bir ulusal kimlik altında toplanmış insanların, ne Batı kapitalizmine emperyalizmine boyun eğen, ne de Sovyet rejiminin güdümüne giren bir sosyalist yönetimle 45 yıldan çok yaşamış olduğu ‘umut’ ülkesi. Artık o ülke yok... Yok edildi. Ya ‘umut’?

Mareşal Tito’nun Yugoslavya’sını 1978 yılında görmüştüm. Günün ve gecenin her saatinde güvenlik içinde dolaşabileceğiniz tertemiz kent sokakları, güzelim parkları, tarihsel anıtları, herhangi bir köşe başından alıverebildiğiniz, hepsi aynı nefis lezzette olan ve aynı bedel karşılığında satılan sandviçleriyle, devletin büyük paralar ayırdığı kültür ve sanat etkinlikleriyle, hiç İngilizce bilmeyen insanların, hiç bilmediğiniz bir kentte otobüsle oradan oraya gidebilmenizi sağlayacak düzeydeki yardımseverliğiyle, peynir zeytin fiyatına alabileceğiniz kristal ya da camdan güzelliklerle...

Tito’nun 1980’de ölümüyle, üstünde yıllardır gizli gizli çalışılan etnik ulusalcılığın nasıl azdırıldığını ve 1990’lı yıllardan başlayarak kardeşi kardeşe düşüren, bugüne dek yazılmış tüm trajedileri uyduruk masallara indirgeyen, insanlığımızdan utanmamıza neden olan dehşet görüntüleriyle midemize oturan iç savaş boyunca, aynı bayrak altında yıllarca huzur içinde yaşamış insanların çektiği acılara hep birlikte tanık olduk.

 

Etnik Ulusalcılığa karşı uyarı

 

Nesrin Kazankaya’nın sanat yönetmeni olduğu Tiyatro Pera için yazıp sahnelediği -Tiyatro Eleştirmenleri Birliği’nce ‘en başarılı oyun’ ödülüne değer bulunan- ‘Dobrinja’da Düğün’ adlı oyunu, bir yanıyla Yugoslavya’da yaşanmış olanlara yakılmış bir ağıt, bir yanıyla da etnik ayrımcılık rüzgârlarıyla beslenmesine çalışılan ‘ulusalcılıklar’a karşı, Türk toplumuna yerinde bir uyarı niteliği taşıyor.

Dobrinja, Saraybosna’nın bir dış semti. Oyun Yugoslavya iç savaşı sırasında, kısacık bir ateşkes döneminde, bu semtte birbirinin yakın komşusu olan ailelerden birinin bahçesinde düzenlenen düğün eğlentisini dile getiriyor. Sabahın erken saatlerinde başlayan, düğün hazırlıklarıyla süren ve ertesi sabahın erken bir saatinde noktalanan oyun, doğalcı (natüralist) tiyatronun ‘yaşamdan bir dilim sunma’ öngörüsüne uygun olarak yazılmış. Nilüfer Moayeri’nin ev önü/bahçe dekoru da doğalcı özellikler taşıyor.

Kazankaya, oyununu yapay (melodramatik ya da komik) bir olaylar dizisine oturtmadan oluşturma yolunda büyük Çehov’un yolunu izlemiş. Oyunu sessizliklerle, minik kahkahalarla bezenmiş hüzünle, kişilerin birbirleriyle konuşurken aslında kendi kendileriyle konuşmalarıyla, yer yer de ‘can acıtıcı’ olduğu denli ‘canı acımışlığı’ da dile getiren alaycı/ironik bir söylemle örmüş. Birbirlerini koruyucu bir sevecenlikle sarsalar da ‘yalnızlık’larını aşamayan insanları getirmiş sahneye. Duygusal patlamaların, acı gerçeklerin sessizce kabul edilmesiyle etkisini yitirdiği, pes tonlarda noktalanan bir olay biçimlendirmiş. Büyük olasılıkla da ister istemez yapmış bunu. Çünkü Dobrinja’nın insanları da tıpkı Çehov’un Çarlık Rusya’sının taşra insanları gibi, denetleyemedikleri bir yok oluş süreci içinde  yalpalayan ‘yarınsız’ insanlar...

Dağlanmış bedenler/ruhlar

Ancak Çehov’un insanlarının önünde epeyce zaman var. Onlar Çarlık Rusya’sı tarihinin kırılma noktasına doğru yavaş yavaş sürükleniyorlar. Daha epeyce yıl sessizce bekleyebilir onlar... Oysa Dobrinjalı karakterlerin böyle bir zamanı yok. Onlar yarın ölebilirler. En sevdiklerini birkaç saat sonra yitirebilirler. Severlerse şimdi sevmeli, kaçacaklarsa şimdi kaçmalı, şimdi dans etmeli, şimdi şarkı söylemeli onlar.

Dahası, onların birbirleriyle olan ilişkileri de savaşın damgasını taşıyor; bedenleri ve ruhları dağlamış olan... İçerdiği acının hiç bir zaman sökülüp atılamayacağı tür ilişkiler bunlar. Vazgeçilmesi olanaksız, dayanması zor. Dile gelmesiyse ancak çığlık çığlığa olabilen...

Kazankaya tüm bu doğrultuları da katmış yazarlık stratejilerine. Damarlarında eski Yugoslavya’daki etnik gruplardan en az ikisinin karışımı olan kanı taşıyan Saraybosnalı altı oyun kişisini, ortak kültürlerinin ürünü halk şarkılarına ve danslarına katılırken coşkunun doruğuna çıkan, sevgiyi de nefreti de aynı aşırı yoğunlukta dışa vuran, umarsızlığı aşmak için direnirken, değiştirilemez gerçekleri ve birbirlerine katlanma zorunluluğunu da sessizce göğüsleyen, iç savaşın, çakılı kaldıkları eşiği aşmalarına izin vermediği, duygulu/duygusal insanlar olarak çizmiş.

Yönetmen Nesrin Kazankaya , oyun kişilerinde yansıyan Balkan insanı özellikleri ile oyuncuları da buluşturmayı başarmış. Böylece Çehov oyunlarının bildik atmosferini, özellikle jest ve mimik düzeyinde Balkan duyarlılığı ile dönüştürerek özgün kılan bir tür gerçekçi oyunculuk oluşmuş. Biraz bildik, biraz farklı... Sahnede yansıyan Balkan duyarlılığını belirlemede en önemli katkı Richard Laniepce’nin yönetiminde sunulan sahne müziği ve şarkılarla oluşmuş. Oyunun ve oyunculuğun en sıcak anları da düğün öncesi prova sırasında Nihat İleri ile Levent Öktem’in aynı şarkının aynı notasında buluştukları noktada, bir de düğün sırasında herkesin çalarak ve söyleyerek eşlik ettiği şarkının görkemli icrası sırasında gerçekleşiyor. Nesrin Kazankaya ve Özden Çiftçi, kendilerine özel acıları gizleme durumundaki iki kadın karakteri duyarlı yorum çalışmalarıyla capcanlı kılarken Levent Öktem’in oyunculuğu sahne olayının iyimser atmosferini belirlemede, Nihat İleri’nin oyunculuğu da iyimserliğin gizlediği acıyı ironi yoluyla imlemede önemli işlev taşıyor. Cüneyt Uzunlar, Başak Meşe/Zeynep Özden ise zor ama daha sınırlı boyutlarda çizilmiş rollerini başarıyla taşıyorlar.

‘Dobrinja’da Düğün’, tadıyla ve tınısıyla böyle bir oyun. Yoğun tiyatro keyfinin, sahne olayına ille de ‘avangard’ ya da ‘postmodern’ kuşlar kondurma zorunluluğu duyulmadan da oluşturulabileceğini gösteren...