Şerefe Hatıralar (İstanbul 1955)
İlk Oyun: 24 Kasım 2006
| Kast Özet Basın Bülteni Basından Broşürden Video Foto Galeri | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Nesrin Kazankaya’nin, Tiyatro Pera’daki basarili oyunlari Seyir Defteri,Julia ile Dobrinja’da Dügün’ü görebilmis miydiniz bilmem? Onlarda da dünyamizin yakin geçmisteki durumunu, yasadiklarini çok çarpici biçimde oyunlastirip sahneye koymus sonra arkadaslariyla birlikte canlandirmisti. “Serefe Hatiralar, Istanbul 1955” onun son oyunu; bu kez 1950’li, 60’li, 70’li yillarda yurdumuzun yasadiklarini özetlemis. Yerinin ve olanaklarinin darligini göz önünde bulundurarak çalkantisi, sarsintisi hâlâ süren o yillari bes simge kisiyle yansitmis: 1950’den sonra, “küçük Amerikalasmaya” inanan ilkeli, sikidüzenli koca; ozan çevirmen erkek kardesiyle birlikte nasil olacagini tam kestiremese de daha esitlikçi bir dünya düsleyen, sanata, yazina, müzige vurgun esi; Ruhi Su türküleri dinleyerek büyümü, yüksek ögrenim görmüs, ama toplumun yer ve is verip yararlanamadigi delikanli; çiftin hem küçük kizlarini, delikanlinin gizli sevgilisini de, ozan-çevirmen kardesin yavuklusunu da canlandiran genç kiz.
Arada, 50’li yillarin en sarsici olaylarindan 6-7 Eylül yikimi, ABD’nin izinde, daha dogrusu cicili bicili sözlerle yutturulmaya çalisilan anamalci soygunun kaçinilmaz sonucu olarak fokur fokur kaynatilmaya baslanan cadi kazani, kovalamalar, kovusturmalar, ülkenin düsünsel-sanatsal yasaminin simgeleyen Erol Güney’in uyduruk bir suçlamayla yurttasliktan çikarilip disari atilisi. Korku-yilgi kasirgasinin ozan-çevirmen Suat’i Ayvalik’a, ardindan Yunan Adasi’na kaçmak zorunda birakisi; onsuz, düssüz kalan Sanay’in geçirdigi bunalim; Türkiye’mizin serbest piyasa ekonomisiyle, daha dogrusu bir deyisle, sinirsiz soygun ve talanla kalkinabilecegine sanan, bu ugurda canla basla didinen Suat’in bile günün birinde dislanip isten atilisi; Berin ile Kemâl’in tutunacak birakin baska dali, birbirlerine bile tutunamayislari. Kisacasi, bütün dünyayla birlikte, güzelim Türk toplumunun da su anda içine düsürüldügü acili, acikli çikmaz.
Geçen gün iletisim agindan bir ileti geldi, Amerikan Kizilderililerinin Seref Yasalari. Tipki bir zamanlar Orta Asyali Saman atalarimizin, eski Hintlilerle Çinlilerin, su anda Anadolu’daki Alevilerin yaptiklari gibi, daha baska bir sürü ince, çok degerli ayrintinin yaninda, su ilkeye canla basla inanirmis o soylu insan kardeslerimiz: “Bitki, börtü böcek, canli cansiz, yeryüzündeki her seye karsi saygili, sorumlu olmak!”
Bu altin degerindeki ilkeye, simdi ancak Küba’da, Fidel’in yanginini kosulsuz benimsemis alçakgönüllü, çaliskan, yoksul ama alabildigine varsil, onurlu insanlar inanip uyguluyor. Bereket Fidel’in yarim yüzyillik direncinin sonunda, bugün Güney Amerika’da ABD’nin, Avrupa’nin yüzyillarca sömürüp ezdigi baska ülkeler de birer birer dönüp yeniden sariliyor.
Ama ABD’nin, AB’nin bütün dünyaya eldeki bütün araçlarla, silahlarla benimsetip uygulatmaya çalistiklari soygun ve talanin yikimi altinda inleyen uluslarda artik ne bunu animsatan bir oyun yaziliyor, ne film çekiliyor, ne kitap basiliyor. Nobel ya da Oscar’in hangi yapitlara verildigini düsünün yeter.
Bu çoraklik içinde sevgili Nesrin Kazankaya’nin oyunu çöl ortasindaki vaha gibi; umut, düs kirici da olsa, en azindan uyusturulmus insanlarin canini yakarak uyandirma olasiligi var.
Önceki oyunlarindaki gibi, Kazankaya’nin yaninda, Mehmet Aslan, Muhammet Uzuner, Basak Mese, Aytunç Sabanli inançla, canla basla yerine getiriyorlar görevlerini. Tiyatro Pera’ya gelmis olanlarin bildikleri o dümdüz, olanaksiz salonda, isigiyla, bezemiyle, müzigiyle, danslariyla yine gerçek bir tiyatro oyunu sunuluyor izleyiciye.
Emegi geçenlere yürekten alkis!
sbonaran@hotmail.com
|
12.12.2006, Evrensel Gazetesi, Metin Boran
|
|
9.12.2006, Salom Gazetesi, Tilde Levi
|
Serefe Hatiralar Taksim’den Siraselviler’e giderken, Alman Hastanesi’ne gelmeden az önce sagda Tiyatro Pera’nin isil isil aydinlatilmis girisini fark etmemek mümkün degil.
|
18.12.2006,Toplumsal Demokrasi Gazetesi, Asli Gençay
|
|
Aydinlari da vururlar...
Türkiye'nin yakin geçmisindeki her dönemin karakteristik özellikleri vardir ve genelde hep bunlarla anilirlar. 1950'leri nasil bilirsiniz örnegin? Bugün çok genç nesil sadece resmi tarih kitaplarindan feyz alirsa 'Demokrasiye geçis', 'Yollar krali Menderes'in dönemi', 'Türkiye'nin küçük Amerika'ya dönüsümü' gibi degerlendirmeler yapabilir. Fakat gerçek öyle midir? Dogru, dönem Menderes dönemidir. 1950 seçimleriyle Türkiye'de iktidara, ABD'nin açiktan destekledigi, hatta adi emperyalistlerin kirli politikalariyla anilan AP ajansi tarafindan bildiri ve brosürleri seçim öncesi dagitilan Demokrat Parti gelmistir, getirilmistir. Türkiye, ABD'nin kucagina son hizla düser, düsürülür. Açlik, sefalet bir yanda, piyangolar vb. gibi kolay yoldan köse dönme hesaplarinin çikmasi bir yanda, halk üstünde estirilen terör bir yandadir.
Türkiye NATO, CENTO gibi askeri bagimliliklara baliklama dalarken, ekonomik olarak Marshall yardimlarinin kabulü ve Türkiye Sinaî Kalkinma Bankasi'nin kurulusu gibi gelismelerle köle haline gelmistir... Ve ABD'nin borazani gerek hükümette gerek orduda ötmekte gecikmez. Amacimiz burada tarih dersi vermek degil. Bize o günleri hatirlatan bir tiyatro oyunu bunlari yazmamizsa vesile oldu. Geçen sezon Istanbullu tiyatroseverlere 'oyun gibi oyun' zevkini tattiran Tiyatro Pera, bu defa da 'Serefe Hatiralar' adli yeni oyunuyla gündemimize oturdu, iyi de oldu. 9 Aralik'ta galasi gerçeklesen Nesrin Kazankaya'nin yazip yönettigi oyun, 1955 basindan 1980'lere kadar Türkiye'nin en çetrefilli ve zor dönemlerinden birini, Istanbullu aristokrat bir ailenin yasamindan kesitlerle anlatiyor. 1980'de, eski yasamlarinda asçilarinin oglu olan ve komünist oldugu için iskencelerden geçip hapishanede yatan Kem‰l'in (Aytunç Sabanli) küçük, mütevazi lokantasina gelen Berin'den (Basak Mese) baslayip geriye, daha geriye neredeyse sinemasal 'flashback'lerle gidiyoruz. Berin'in annesi, zengin, güzel, çalismadan yasayan ama sistemle kafasal olarak uzlasmayan, bilgisi ve kültürü itaatk‰r bir es, uçariligi ve canliligi fedak‰r bir anne olmasina izin vermeyen Sanay'i (Nesrin Kazankaya), statik, bürokrat ve sistemle bütünlesmis, kendi gibi olmayanlari tenkit eden, beyaz yakali ekonomist baba Cel‰l'i (Muhammet Uzuner), komünist, idealist ama bir o kadar da bohem ve halktan kopuk olan dayi Suat'i (Mehmet Aslan), esi yurtdisinda oldugundan Suat'la bir iliski yasamakta beis görmeyen grubun en apolitik ama en 'güzel seyi' Nedret'i (Basak Mese) taniyoruz. Bu rahat yasam, tevkifatlar, komünist avciligi, azinliklara yönelik 6-7 Eylül katliamlari gibi olaylarla bozulup terörize olurken su sorulabilir elbet; neden aristokrat ve hali vakti yerinde insanlarin gözünden görüyoruz bu vahim gelismeleri? Isin acisini daha çok çeken avam degil midir? Oyun sonrasi bu soruyu yönelttigimiz dramaturg Safak Eruyar'in cevabiniysa sizinle aynen paylasmak isteriz: 'Onlar zaten çok çekti, ama sunu göstermek istedik ki bu zengin ve aristokrat aile dahi bunlari yasadiysa gerisini varin siz düsünün...' Tiyatro Pera'nin geçen sezonki oyunlarinda küçük burjuva elitizminin çok ötesine geçtigini de görmüstük. Ayrica oyunda THKP-C davasindan yakalanip, iskenceler ve tutsakliklar yasayan Kem‰l'le, üniversitede gözaltina alinip babasinin hatirli ahbaplari sayesinde birakilarak Paris'e gönderilen Berin arasindaki farkin da alti yeterince çiziliyor. Aydin kimdir, ne yapar? Tiyatro Pera, 'Serefe Hatiralar' vasitasiyla salt Türkiye aydininin degil dünya aydininin da totaliter sistemler içerisinde daraltilip, bunaltilip, varolus nedeni olan üretme, arastirma ve ifade etme haklarindan mahrum birakilarak yeniye ve iyiye ulasma umudunun kirilisini ve bu yolla neredeyse intihara zorlanisini da sorguluyor. Oyunla birlikte yayimladiklari kapsamli brosürden Tiyatro Pera'nin bu konudaki derdini ve arastirmalarindaki derinligi daha iyi anliyoruz. Virginia Woolf, Rimbaud, Zweig gibi örnekler Nazimlar ve Sabahattin Alilerle bütünlesmis olarak karsimiza çikiyor. Intihar da ayni direnis, bedel ödeme ve öldürülme gibi baskici sistemlerin halka ve aydinlara dayattiklari karsisinda yasananlardan biri olarak betimleniyor. Bu noktada intihar, daha iyiye ve daha güzele ulasmak için varolanin elestirisine, bir kaçistan çok radikal bir eyleme dönüsüyor. Hem içerigindeki bunalmayi hem de degistirme istegi ve eylemi olmasi yaniyla iradeyi görebiliyoruz. Oyunda bu misyon Suat karakterine düsüyor ve 6-7 Eylül olaylarinin ardindan kaçirildigi Ayvalik'ta, açik sahnenin de etkileyiciligiyle, gözümüzün içine bakarak silahi beynine sikmasi izleyiciyi derinden sarsiyor. Tiyatro Pera da her oyununda, Türkiye'den ve dünyadan örneklere politik bir derinlik ve sorgulamayla yaklasarak ayni misyonu tasiyip elitist ve kendinden menkul tiyatroculugu kirip geçmiyor mu? Özellikle yazar, yönetmen Nesrin Kazankaya ve Basak Mese, basarili oyunculuklariyla göz dolduruyor. Ses sisteminin zaman zaman rahatsiz etmesine -bilinçli bir tercih olarak- dekordaki sadelige ragmen taslari yerine oturtuyor ve izleyiciyi 'serefe yeni 80'li yillar' sözleriyle ironiye davet ederek sonlaniyor. 71 cuntasinin yansimalarini izledigimiz sahneden, daha bunun 80 cuntasi da var diyerek aci bir gülümsemeyle ayriliyoruz. |
13.01.2007, Radikal, Efnan Atmaca
|
10.01.2007, Salom Gazetesi, Robert Schild
|
“Istanbul 1955”e uzanalim... Tiyatro Pera’da “Serefe Hatiralar”. Bugünmüs gibi animsiyorum, 1968 yilinda Istanbul’u ziyaret eden ünlü Alman politik tiyatro yazari Heinar Kipphardt, bir söyleside “Edebiyat dallari arasinda en etkileyici olani, hiç kuskusuz tiyatrodur...” diye savlamisti – “ve bunlar arasinda, politik tiyatro!”Sahne sanatlarina karsi askimi, atom bombasinin yaraticilarindan J.Robert Oppenheimer ve Yahudi Soykirimi mimarlarindan Adolf Eichmann hakkindaki oyunlariyla bizleri derinden sarsmis olan bu yazara borçluyum – ve basta bu tür “uyarici” oyunlara karsi özel ilgimi... Ülkemizdeki politik veya “belgesel” tiyatro bayragini 1960’li yillarda açmis olan Dostlar ve AST’ye, son yillarda ise Mahir Günsiray’in Oyunevi’nin ardindan Tiyatro Pera da katilmistir. Devlet Tiyatrosu kökenli Nesrin Kazankaya’nin kurdugu yetkin tiyatro lisesinin yani sira yönetmen ve bazi oyunlarin yazari olarak emek verdigi alçak gönüllü sahnede, Ariel Dorfman’in Sili türü diktatörlügü gözler önüne seren “Ölüm ve Kiz”indan, Bosna’daki etnik fasizmi isleyen “Dobrinja’da Dügün”e kadar birkaç ilginç politik oyun izleyebildik. Oysa ki, Kazankaya “Hiç bir oyunumda direkt olarak politik olaylari anlatmiyorum...” diyor, Metin Boran’a Evrensel Gazetesi için verdigi bir söyleside; “Insan yasaminin öznelligi üzerinden giderek, kendiliginden çaresiz ve kaçinilmaz olarak sosyo-politik durumlara ulasiyoruz...” Yeni yazdigi ve yönettigi “Serefe Hatiralar” oyununda da öyle: “Ezici müdahaleler olmadan bir arada yasayabilecek kimliklerin parçalanmasinin nedeni, farkli düsünceler degil, farkli düsüncelere tahammül edemeyen siyaset anlayisidir...” (program kitapçigindaki giris yazisindan). Aynen Dobrinja’da oldugu gibi, bir avuç insanin, siyasi/toplumsal gelismeler karsisinda çabalamalari, savasmalari ve – kirilmalari, çökmelerine tanik oluyoruz. Bir dönüm yili... Tiyatro Pera’nin satranç tahtasinda bu kez alti tas var – üçü yüksek derecede simgesel: Kentsoylu/varlikli Celilogullari ailesinden, aralarindaki sevgi sanki kardeslik düzeyini asan sik/alimli Sanay ile gazeteci/çevirmen ve “devrimci” (?) Suat’in yanisira Sanay’a tapan yakisikli esi, yüksek düzeyde bürokrat/iktisatçi Celal. Diger üç kisi ise, Suat’in sevgilisi Nedret ile daha sonraki bir dönemde karsimiza çikan Celilogullari’nin büyümüs kizlari Berin ve ailenin ahçisinin “gerçek” devrimci ogullari, meyhaneci Kemâl... Mekânlar – ailenin Nisantasi’ndaki lüks apartman dairesi, Ayvalik sahili ve Istanbul’da bir meyhane... Zaman – 1954/55 yilbasi gecesinden baslamak üzere, o yilin çesitli dönemleri, bu arada 7 Eylül sabahi ile 1970’lerde bir gün... “Niye 1955?” diyecekseniz – bu yilin, Türkiye demokrasi evrimininde belki de bir dönüm noktasini olusturdugu için... Tek parti dönemini kapatan 1950 yilindaki demokratik bir seçim ile Demokrat Parti’nin hükümeti olusturmasinin ardindan, demokrasi kurallarina uyulmadigi söylenen bir sonraki seçim ile 1955’de yeniden iktidar olur ve bu yildan baslamak üzere demokratik geleneklerin ayaklar altina alinmasi sonucu, gene bes yil sonra, demokrasiye yakismayan bir yoldan Demokrat Parti tarihe karisir – öte yandan, 1960’da halka verilen son derece demokratik anayasadan yeterince yararlanilamayacak ve 1970’larin çehresini olusturan, gene demokrasi kurallarina uymayan gelismeler olacaktir. Kisilere geri dönecek olursak: Saygin Celilogullari ailesine damat olan yetenekli ve agzi iyi laf yapan, o “devrin adami” Celal, ailenin birikmis varliginin rantlariyla geçinen sair ruhlu Suat ile pek geçinemiyor – yabanci yatirimlari “gerçek bir devrim” olarak adlandiran bürokrat ile özgürlükçü gazetecinin düsünceleri birbirlerinden çok uzak... Ne var ki, ayrintilari bir yana, nedeni dahi oyun boyunca bir türlü ortaya çikmayan hükümet karsiti bir yazisi/söylemi/eylemi (?) üzerine Celal, kayinbiraderinin Istanbul’dan kaçmasina yardimci olur, Sanay’in israriyla. Suat’i bundan böyle Ayvalik’ta sürgünde görüyoruz – ve orada girdigi derin depresyondan onu sevgilisi Nedret dahi kurtaramiyor. Kardesinin ayrilmasindan sonra Sanay esinden gittikçe uzaklasir, Fransa’da okumaya baslamis kizlari Berin’in yanina gider, Celal ise devlet hizmetindeki isinden ayrilir – aile dagilmistir... Iç içe gelisen iki dönem, iki öykü... Oyunun yazari Nesrin Kazankaya ile dramaturg Safak Eruyar, Türkiye’nin o yillarda içinde bulundugu geçis dönemini ustalikli biçimde yakalamasini bilmislerdir. Her mahallede bir milyoner yaratacak, ABD güdümlü (“planli”) kalkinma politikasi ile ona çarpan 6/7 Eylül olaylari, Beyaz Rus/Yahudi gazeteci Erol Güney’in bir yazisi nedeniyle sinir disi edilmesi, “Stalin batakliginda gömülen sair” (Nazim Hikmet) ile “ormanda sirindan vurulan yazar”a (Sabahattin Ali) göndermeler, derken üniveriste gençliginin hükümete baskaldirma hazirliklari – tümünün önünde ise smokinli ve sampanyali yilbasi partisi, Cole Porter’in “I Love Paris” ezgileri veya tango nagmeleriyle Suat/Sanay/Celal’in dans sahneleri – ve arada bir, 15-20 yil sonralarina atlamalar: Berrin Fransa’dan yeni dönmüstür – bavulu elinde, solugu Kemâl’in küçük meyhanesinde bulur, orada geçmisi animsamak için... Orada ögreniyor ki, babasinin ahçisinin oglu, çocukluk arkadasi (belki de ilk aski), altmisli yillari yetmislere baglayan dönemin devrimcisi hapis yatmis, sancili günler geçirmistir. Iç içe gelisen iki dönem, iki öykü; bunlara “flashback” mi diyelim, yoksa –1955 yili olaylarinin daha ayrintili biçimde islenmesiyle– “ileriye dönüsler” mi, önemli degil – önemli olan, sahnenin sol arka planinda duran yari saydam cam pano ve Yüksel Aymaz’in çok basarili isik tasarimiyla bu iki dönemin çok basarili biçimde gözler önüne getirilmesidir. Tiyatro Pera’nin kendine özgü, izleyiciler ile ayni düzeyde olan alçak gönüllü sahnesi, Sirin Dagtekin’in minimalist, ancak çok islevsel sahne tasarimi ile en uygun biçimde kullanilmis. Iki rol üstlenen Tiyatro Pera mezunu (simdi egitmeni)Basak Mese, 1970’lerin Berin’i olarak, 1955’lerin Nedret’inden daha basarili, kanimca. Diger iki basoyuncuyu ilk kez izledim; Muhammet Uzuner Celal olarak temiz bir oyun çikariyor, Mehmet Aslan ise –biraz da Suat’in daha duygusal özyapisi nedeniyle olsa gerek– izleyici ile daha çok yakinlasabiliyor. Oyunun temel diregi, perde akasindan oldugu gibi, bizzat sahnenin üstünde de hiç kuskusuz Nesrin Kazankaya’dir –“Dobrinja”da Ayse Lebriz ile arasinda paylastirdigim alkislarimi, bence bu oyunun odagini olusturan devinimleriyle en basta kendisine yönelttim... “Serefe Hatiralar”i muhakkak izlemelisiniz – kimileriniz anilarinizi tazelemek, o dönemi yasamamis olanlar ise bu döneme bir pencere açmak için – ancak en basta, mükemmel bir sekilde hazirlanmis program kitapçiginda belirtildigi gibi “bir arada yasayabilmek” yetenegini yitirmemek için.. |
9.01.2007, Cumhuriyet, Aysegül Yüksel
|
|
Tiyatro Pera yeni oyunu “Serefe Hatiralar”la yakin tarihimize bakiyor
Yogun Acilara Itilenler
Nesrin Kazankaya’nin yazip yönettigi “Serefe Hatiralar”in dünya prömiyeri 24 Kasim 2006’da yapildi. Bir “duyarliliklar oyunu izliyorsunuz. Dramin belkemiginde, Nisantasi’ndaki kibar Istanbullu yasaminin tüm incelikleriyle yetismis bir kiz kardesle erkek kardesin öyküsü var.
Tiyatro Pera Istanbul’un kazandigi nitelikli özel tiyatrolardan biri olarak altinci tiyatro dönemine girdi. Nesrin Kazankaya’nin yazip yönettigi “Serefe Hatiralar”, toplulugun Türk toplumuna egildigi ilk oyun. Dekor-giysi tasarimini A.Sirin Dagtekin’in, isik düzenini Yüksel Aymaz’in yaptigi oyunun yorumculari Nesrin Kazankaya, Mehmet Aslan, Muhammet Uzuner, Basak Mese ve Aytunç Sabanli.
Topluluk, kurulusundan bu yana “özenli” islere imza atti. Sanat yönetmeni Nesrin Kazankaya, tiyatroculuktaki en enerjik ve yaratici dönemini ari gibi çalisarak degerlendiriyor. Arastiriyor, inceliyor, yabanci dilden çeviriyor, oyun yaziyor, oyun yönetiyor ve sahneye çikiyor… Yapimlar olusturulurken dekorda, giyside, isik tasariminda, sahne gereçlerinin seçiminde ve kullaniminda titizlik gösteriliyor. En hosu da oyun brosürlerinin derinlikli içerigi, kullanilan fotograflarin nitelik düzeyi, sayfa düzenindeki siklik… Deneyimli dramaturg Safak Eruyar’in çaliskanliginin dogru yansimalari.
Özetlemek gerekirse, Tiyatro Pera üretim yaparken de, ürünlerini sunarken de tiyatroculuk ugrasina, sanatçi kisi emegine ve seyirciye saygili bir tutum izliyor. Yeterince incelemeden, gerektigince titizlenmeden, tiyatrocu kisi duyarliligini sürekli olarak tazelemeden, yalnizca beceri ve birikime yaslanmakla isi bitirecegine inanan kimi sanat erbabina örnek olacak bir tutum kisacasi…
Geriye hüzünle bakis
“Serefe Hatiralar”, Türkiye’nin iki kritik siyasi döneminden izdüsümler tasiyan bir “duyarliklar” oyunu: Demokrat Parti dönemi “demokrasisi”nin ve ABD eliyle sunulan liberal ekonomi anlayisinin toplumdaki “hoyrat”olusumlara el verdigi, 6-7 Eylül olaylari’na dek uzanan, 1955 yili odakli ilk dönem ve 12 Mart’i 12 Eylül’e ulastiran, “68 kusagindan gençlerin” yogun acilara “hoyratça” itildigi ikinci dönem… Animsamazdan gelmeyi yegleyebiliriz, ama her iki dönemin de birinci elden taniklari henüz yasamakta, dogrular ve yanlislar henüz bilimsel açiklikla ortaya dökülmüs degil, vicdani hesaplasmalari henüz noktalanmamis…
Yazar Kazankaya, “tehlikeli” sularda dolastiginin bilincinde. Kendi deyisiyle, “Her seyi anlatmaya kalkismak yalnizca olanaksiz degil, gereksiz de”. Bu nedenle Nisantasi “kibarligi”ni (“monden”ligini) sindirmis, “Istanbul soylusu genç bir kusagin (Sanay, erkek kardesi Suat, dostlari) 1955 yilini kapsayan öyküsü ile yaklasik 20 yil sonra bir önceki kusagin yasina gelmis ve 12 Mart sonrasi/12 Eylül öncesi dönemiyle yüzlesmis/yüzlesmek durumunda kalmamis” genç insanlarin (Sanay’in kizi Berin, Recep Usta’nin oglu Kemal) öyküsünü bulusturmakla yetiniyor. Bu iki dönemin birbirinden farkli olan ancak, her ikisinde de “yenilmislik” duygusunun agir bastigi “hüzün”, “geriye dönüs”- “ileri gidis” teknigiyle siralanmis kisa tablolarla iç içe canlandiriliyor.
Burjuva yasaminin incelikleri
Ancak, Kazankaya’nin dramatik malzemesinin agirligini 1955 yilinin Istanbul’u ve Nisantasi’ndaki burjuva yasami olusturuyor. Dil kullanimi, konusma ve davranis biçimleri, giysi ve çevre düzeni, Sanay (Nesrin Kazankaya) ile Suat’in (Mehmet Aslan) sanat karsisindaki duyarliliklari, esprileri, begenilerindeki incelik, içki içislerindeki zarif törensellik, ayrintili olarak ve basariyla isleniyor sahnede. Sanay’in kocasi Celal’in (Muhammet Uzuner) Demokrat Parti siyasetinin bendesi olma asamasinda ise Sanay’in Suat’in incinebilirligi su yüzüne çikiyor. Sanay ve Suat da 6-7 Eylül Olaylari sirasinda –onca yil birlikte yasamisliktan sonra- “öteki” oluveren “gayrimüslim” komsular gibi artik “azinlik” sanki… “Aydin” olma sorunsaliyla sarmalaniyorlar. Belki de Istanbul’daki burjuva yasaminin inceliklerine dalip gitmisken toplumda olusan yeni dinamiklerin bilincine bütünüyle varamayislarinin bedelini ödüyorlar…
Buna karsilik, 12 Mart öncesinde yurtdisinda üniversite egitimine gönderilerek ögrenci olaylarina karismasi engellenen, Sanay ile Celal’in kizi Berin (Basak Mese) ile dönemin tüm hoyratligi ile karsi karsiya kalmis Kemal’in (Aytunç Sabanli) öyküleri- yalnizca kalin firça darbeleriyle ve yalnizca söz düzeyinde olusturuldugu için- beklenen derinlige ulasamamis. Böylece oyunun odak noktasi kayiyor. Bu durumda, Sanay-Suat öyküsü de gerektiginden çok uzatilmis etkisi birakiyor. Nesrin Kazankaya, yazdigi metinlerden fedakarlik etmeyi sevmiyor… Ya da yazar-yönetmen olmanin getirdigi bir zorluk bu…
Metinde islenen iki dönemin esit derinlikte incelenmemesinden kaynaklanan anlatim sorununa karsin akillica tasarlanmis bir sahne düzeni içinde rollerini dogru yorumlayan oyuncularla, basarili dekor-isik-giysi tasarimlariyla sik bir yapim var karsimizda.
|
1-7 Subat, http://lecool.com/istanbul, Güren Gürsel
|
27.01.2007, Hürriyet Cumartesi, Deniz Inceoglu 1955 YILI TÜRKIYE’SININ ANLATILDIGI
SEREFE HATIRALAR OYUNU TIYATRO PERA’DA
Demokrat Parti dönemi sahneye tasindi
Zeki Müren’in güzel ama hüzünlü sesi, los bir isik ve eski mobilyalar… Seyirci koltuklarina oturmak için ilerlediginizde bir anda sahneden geçtiginizi fark edeceginiz Tiyatro Pera, yeni oyunu Serefe Hatiralar ile 1955 yili Türkiye’sine götürüyor sizi. Sanat yönetmeni Nesrin Kazankaya’nin yaptigi arastirmalar sonucu bir buçuk yilda kaleme aldigi oyun bu dönemin politik, ekonomik ve sosyal sorunlarina Istanbul Nisantasi’nda yasayan üç kisilik aydin bir ailenin hayatiyla deginiyor. Oyunda Sanay karakteriyle izledigimiz Kazankaya’yla 1955’i ve Serefe Hatiralar’i konustuk.
Serefe Hatiralar’i ne zaman ve hangi duygularla kaleme aldiniz, 1955 yilini seçmenizdeki özel sebep neydi?
1955 yili Türkiye Cumhuriyeti tarihinde bir dönüm noktasidir. Çünkü çok partili rejimi baslatan, o büyük sevinçle baslayan 1950 yilinda yurtdisindan gelen destek ve yardimlarla dis borçlanmaya gidilmis, Türkiye ilk 5 yil olaganüstü bir atilim yasamisti. Çok da mutlu olmuslardi. 1955’te ise borçlarin geri ödenmeye baslamasiyla kirilma noktasi olusuyor. Bunun üzerine toplumsal hareket, muhalefet basliyor. Muhalefet karsisinda ne acidir ki çok partili rejimi baslatan Demokrat Parti’nin birden tek parti diktasini demokrasi semsiyesi altinda yasatmaya basladigi görülüyor.
Bu dönemin etkileri de günümüze kadar geliyor zaten…
Tabii ki. Bugün yasadigimiz pek çok sikinti, yasadigimiz üç darbenin baslangici hep 1955’e dayaniyor. O yillardan anti demokratik yasalar çikarilmasi, baski rejiminin demokrasi adi altinda verilmesi. Bunun için oyunda sadece bir yilda geçen iki olayi anlatiyorum. Zaten her seyi anlatmaya kalksak belgesel olurdu. Bu oyunu üçleme haline getirmeyi düsünüyorum. Bir sonrakinde 80 ihtilalini, üçüncüsünde de 2000’li yillari anlatacagim. Ama tabii ki araya farkli oyunlar girecek.
Oyunda sair olan Suat karakteri üzerinde fazlasiyla yogunlasilmis. Dönemi en iyi onun ruh hali mi anlatiyordu?
Aslinda oyundaki bütün figürler hayali. Yasamdan alinti degil. Ama benim için Suat, Ikinci Dünya Savasi sonrasi aci çeken koskoca bir kusagin simgesi. Türkiye’de yasanan acilardan sonra mutlaka intihar etmis olmak gerekmez. Türkiye’de intihar asamasina getirilip öldürülen çok kisi oldu. Intihar da bir baskaldiridir ama. Suat’i idealize ettigimi sanmiyorum. Tam tersi onun elestirel yani ve iki kardesin kendi bohem yasamlari içinde Marksist olduklarini iddia edip eylemde hiçbir adim atmayip kendi dünyalarinda mutluluklari içinde yasadiklarini gösteriyorum. Ama o dünya ellerinden alinmaya basladiginda sadece ölmeyi tercih etmelerini elestirel bir boyutta anlatmaya çalistim. Onlarin sempatik ve sevecen yanlari oldugu da açik, seyirci rahatlikla onlarla özdeslesebilir. Benim figürlerim korkulariyla kendi yasamlarini mahvediyorlar. Siradan bir göz “ne gerek vardi” diyebilir ama duyarliklarin insani hangi ölüm sahiline birakacagi bilinmez.
Bir önceki oyununuz Dobrinja’da Dügün’de oldugu gibi Serefe Hatiralar’da da bir dönemi bireysel hayatlar ve aile üzerinden anlatiyorsunuz…
Insanlarin özel yasamlari üzerinden toplumsal sorunlara göndermeler yapmayi tercih ediyorum. Direkt toplumsal sorunu öne çekip onu anlatmak zaten bana göre tiyatronun isi degil. Dram sanati insana özgü bir sey. Insanin yasadiklari, onun hüzünleri, sevinçleri ve umutlari gibi. Yasantilar ve kesitleri ilgilendiriyor beni.
Kendi yazdiginiz oyunlari sahneliyorsunuz genelde, bunun özel bir nedeni var mi?
Tiyatro Pera kendi seyircisiyle büyüyor. Bize sahip çikan seyircimizle karsilikli birbirimizi yetistiriyoruz.Maddi kaygi olmadan bazi isler yapilinca hakkettigi yere geliyor. Söylemek istedigimiz “söz”ümüz var. Tiyatro sanati da bunu gerektirir. Alti yil önce burayi kurdugumda ilk iki oyundan sonra baskalarinin oyunlarini sahnelemek açikçasi canimi sikmaya basladi. Tuhaf sorunlar da yasadik. O siralar Ingilizce ve Almanca çevirmenlik de yapiyordum ve deneyimim de oldu diyebilirim. “Ben neden yazmayayim?” diye düsündüm. Seyir Defteri ilk yazdigim oyun oldu. Bütün mesele yazmaktan çok üslup. Örnegin dans adimlarini kullanmayi seviyorum. Seyircinin fantezisini de tetikleyecek, açik birakilmis alanlari kullaniyorum. Her seyi oldugu gibi anlatmak hos degil. Bu oyunla ilk defa Tiyatro Pera’da Türkiye’yi anlattik. Daha önce Sili, Fransa, Yugoslavya’ya yer vermistik.
|
13.02.2007, Cumhuriyet, Dikmen Gürün
|
|
KENDI TARIHIYLE YÜZLESMEK Tiyatro Pera’da oynamakta olan ve Nesrin Kazankaya’nin yazdigi, yönettigi, basrolünü üstlendigi ‘Serefe Hatiralar’ sanatçinin son çalismasi. Kazankaya, bu oyunda yüzünü yakin tarihimize dönüyor; 1955-1980 yillari arasinda Istanbul’da köklü ve aydin bir ailenin yasamini anlatirken ayni zamanda ülkedeki siyasal ve ekonomik gelismelerin izlerini sürüyor.
Nesrin Kazankaya’nin, 2003 yilinda, Lillian Hellman’in yapitlarindan esinlenerek yazdigi “Seyir Defteri,” 40’li yillarda Avrupa ve Amerika’da irkçi yönelimlerin akil almaz tirmanisi çevresinde gelisir. Yazar, iki kitada yasanan siyasal, ekonomik çalkantilara deginirken, özellikle Amerika’da senatör McCarthy’nin baskanligini yaptigi “Amerikan Karsiti Faaliyetleri Arastirma Komitesi”nin gerçeklestirdigi sorgulamalarin da altini çizer. Nesrin Kazankaya’nin 2005 yilinda yazdigi “Dobrinja’da Dügün” ise Yugoslavya’da 1991-95 yillari arasinda ‘milliyetçilik’ adina yasanan siddeti, terörü ve parçalanmayi iki ailenin yasamlari çevresinde sorgular. Her iki oyun da bize dogru hizla yaklasan ayak seslerinin yankilarini tasir.
Çözülmeler
Tiyatro Pera’da oynamakta olan ve Nesrin Kazankaya’nin yazdigi, yönettigi, bas rolünü üstlendigi “Serefe Hatiralar” sanatçinin son çalismasi. Kazankaya, bu oyunda yüzünü yakin tarihimize dönüyor; 1955-1980 yillari arasinda Istanbul’da köklü ve aydin bir ailenin yasamini anlatirken ayni zamanda ülkedeki siyasal ve ekonomik gelismelerin izlerini sürüyor. Bu izler, Celiloglu ailesindeki yikimlarla, çözülmelerle belirginlestiriyor. Siyasal ortamla baglantili olan bu çözülmeleri geri dönüslerle birbiri içine geçen iki öyküde ele aliyor Kazankaya. Aslinda her iki öykü de Celiloglu ailesi etrafinda odaklanir. Zamanlar farklidir ama, zaman dilimleri de birbiri içinde ele alinir. Birinci öyküde Senay, kardesi Suat, kocasi Celal ki o, yükselen liberal ekonominin temsilcisi olarak farkli bir yerde durur; ona paralel olarak gelisen ikinci öyküde de Senay ve Celal’in kizlari Berin ile ailenin yaninda çalisan ve ayni zamanda bir meyhane isleten Recep Usta’nin oglu Kemal’in dünyalarina girer seyirci. Oyunda, umutla kutlanan, serefe kadeh kaldirilan 1955, umutsuzluklarla sürer... Sanki yillar insanlari ezerek geçer ve yine bir yeni yil aksami, Suat’siz de olsa, “güzel 80’li yillara...” sözleri dökülür dudaklardan ... Bu noktada biter oyun ama, yasam sürmektedir. 80’li yillar da bulusamaz güzelliklerle... 90’larin, 2000’lerin bulusamadigi gibi...
Türkiye’nin, oyunda ele alinan 1955-1980 yillari, her sekansi farkli özellikler tasiyan toplumsal hareketlere sahne olmustur. Hirçinlasan iktidarlar, darbeler, idamlar... Kendi yasamlarimizin penceresinden baktigimizda unutabilmek mümkün mü yüzlestigimiz onca siddeti? Ayni ‘toplumsal hezeyanlar’ o yillarin öncesinde ve sonrasinda yasanmadi mi? Simdi, su günlerde yasanmiyor mu?
Umutlar - Yikimlar
Bir dönem oyunu “Serefe Hatiralar.” Nesrin Kazankaya’nin diger iki oyununda oldugu gibi, titiz bir arastirma ürünü (bu arastirmalara Safak Eruyar’in katkilarini da belirtmek gerek). Oyundaki iliskiler agini diger oyunlarinda yaptigi gibi, yine gerçeklestirdigi yogun arastirmalar üzerine kuruyor yazar. Diyalog örgüsünü akici bir üslupla gelistiriyor. Kazankaya, bu yillarda yasanan politik sapmalari, bu sapmalarin neden oldugu sarsintilari bir belgesel tiyatro biçemi içinde ele almiyor . Kisisel yasamlardan yola çikiyor ve onlarin umutlari, düs kirikliklariyla hesaplasirken duyarli, hatta yer yer romantik resimler çiziyor. Bu resimlerde dönemin acitan, ezip geçen siyasal ortamini, yapilan yanlislari ortaya koyuyor. Yukarida da degindigim gibi, oyun 1970’lerin sonlarinda basliyor ve 1955 yillarina uzaniyor. Bir ailenin çeyrek yüzyil içinde yasadiklari çevresinde gelisiyor.
Gerek metin, gerekse yorum olarak basarili bir çalisma “Serefe Hatiralar.” Tiyatro Pera’nin kisitli alanina farkli dünyalar, mekanlar içine girip çikiyor insan. Bu etkiyi dekor parçalariyla oldugu kadar zaman dilimleri içindeki donmalarla, müzik ve hareketle gerçeklestiriyor yönetmen ve tasarimci. Kostüm tasariminda da ayni çizgiyi tutturuyor A. Sirin Dagtekin. Gerek Nesrin Kazankaya (Senay) ve Mehmet Aslan (Suat) gerekse Muhammet Uzuner (Celal), Basak Mete (Berin), Aytunç Sabanli (Kemal) tempolu performanslariyla oyuna farkli renkler katiyorlar ve yasadiklari dönemlerin, kisiliklerinin özelliklerini yansitiyorlar.
|
Tiyatro Dergisi, Üstün Akmen
|
ANLAMI ELBETTE VAR BÖYLE ÜZGÜN OLMAMIZIN: “SEREFE HATIRALAR”
Ben o “küçük Amerikalilasmaya” iman etmis kocayi taniyorum. Adi ister Celâl olsun, isterse Kemâl… Önemli degil. Yüksekögrenim görmüs, ama toplumda kendine is ve yer bulamadigindan için için kendini kemiren ozan-çevirmen Suat’i ya da Fuat’i da yakinen tanirim… Adi fark etmez, taniyorum ya, siz ona bakin! Ya ablasini? Ablasini da tanirim. Daha esitlikçi bir dünya umuduyla yanip kavrulan; sanat, yazin, müzik tutkunu Sanay’i ya da Senay’i tanimaz olur muyum hiç? Tanirim. 1914 dogumlu bir Rus Yahudi’si olan Erol Güney ile de tanisikligim var (Erol Güney’in Ke(n)ndisi / Göçmen-Çevirmen-Sevgili / Haluk Oral – M. Seref Özsoy – Yapi Kredi Yayinlari, 2005). 1940’li yillarda Tercüme Dergisi’nde bir araya gelerek baslatilan kültür hareketinin yasayan son temsilcisi Erol Güney’i nasil tanimam? Onu da tanirim. Ben, 1950’li yillarin çocugu, 1960’li yillarin delikanlisiyim. Yani, bir anlamda Nesrin Kazankaya’nin “Serefe Hatiralar – 1955” baslikli oyununda anlattiklari arasindayim, olaylarin yakin tanigiyim.
BATAKLIGA DÜSMEMIZDEN ÖNCEKI SON FOTOGRAF
Nesrin Kazankaya, son yazdigi ve halen Tiyatro Pera’da sahnelenmekte olan yukarida andigim oyununda, 1955-56 yillari arasinda Istanbul'da Nisantasili soylu ve zengin bir ailenin yasami ekseninde gelisen olaylari anlatiyor. Iki bölümlük oyunun ilk bölümünde, yeni kurulan çok partili demokratik rejimle liberal ekonomik atilimlar yapan Türkiye'deki siyasal süreçte, bir ailenin varolusunu konu edinmis. Oyunun ikinci bölümündeyse aileyle iliskili ikinci kusak figürlerin toplumsal ve siyasal çalkantilar dogrultusunda yasadiklari 70'li yillar yer almakta. Bu iç içe geçen iki öyküde, aile bireylerinin farkli dönemlerde de olsa siyasal sistemin yol açtigi sorunlarla yasadiklari parçalanmalar, yitirilen yasamlar var. Dedigim gibi, benim de pek iyi bildigim yillar bu yillar. Toplumumuzun su anda içinde bulundugu batakliga düsürüldügü yillar o yillar.
UMUT FAKIRIN EKMEGI
Nesrin Kazankaya sanki bir dönemsel fotograf çekmis. Bu fotograf içinde politik hatalarin insanlarin yasamini nasil alt üst ettigini mükemmel bir kurguyla isaretlemis. Insanlarin kaderi, ülkelerinin kaderinden ayrilamiyor, ne dogru bir “teshis”! Gelin görün iste, 1950'lerde yapilan hatalar, ister istemez gelecek yillari da olmazcasina etkiledi. Bakmayin siz oyunun sonundaki: “Güzel 80'li yillara” repligine. Esasinda insanin içini yakan bir son bu! 80’lerde de bulamadik bekledigimiz güzelligi. 90’li yillara baslarkenki umutlarimiz da heder oldu. 21. yüzyilin ilk alti yilini da yedik, umutlarimiz hâlâ ekmegimiz.
SUAT’IN PSIKOLOJIK DURUMU, SIYASAL TUTUMU
“Serefe Hatiralar – Istanbul 1955” oyunu ile Nesrin Kazankaya’yi öncelikle Cumhuriyet tarihiyle yüzlesme cesaretini gösterdigi için, aydin sorumlulugunu yerine getirdigi için kutlamak isterim. Bugüne degin hep insana deggin oyunlar yapan, bu oyunlarda Türkiye’nin geçmisine sürekli göndermelerde bulunan, seyircisini geçmisiyle yüzlestiren Tiyatro Pera’yi da övmeden duramayacagim. Türkiye'nin gerçek dönüm noktasi olarak 1955'i saptamalarindan ötürü, Nesrin Kazankaya’yi ve Safak Eruyar’i da huzurlarinizda alkisliyorum. Osmanli anlayisinin devam ettigi yillarda Cumhuriyet coskusunu yasamak gibi bir ikilemin politik aymazligi getirecegi noktasinin altinin bu ikili tarafindan kisa, öz, ama böylesine kalin çizilmesini “taktirle” karsiladigimi da itiraf edecegim.Diger taraftan, dönemin mutsuz aydini Suat’in psikolojisi ve siyasal tutumu daha net çizilebilir miydi diye lütfen israr etmeyin sormayacagim. Suat muhalif mi, devrimci mi, nihilist mi varsin seyirci çözsün diyecegim.
NESRIN KAZANKAYA’NIN REJISI
Oyunu, ayni zamanda yazari da olan Nesrin Kazankaya yönetmis. Yönetirken dramatik bir yapi yeglememis, ama titiz bir estetik arayis içine girmis. Oyunun kimi yerlerini cam arkasina tasimis, kimi yerlerde de oyunculari dondurmus. Sampanyali yilbasi partisiyle, tango ezgileri esliginde Suat/Sanay/Celal’in dans tablolariyla görsel zenginlik saglamis. Sam Amca güdümlü kalkinma politikasi, 6-7 Eylül olaylari, Erol Güney’in bir yazisi nedeniyle sinir disi edilmesi, “Stalin batakliginda gömülen sair”, “ormanda sirtindan vurulan yazar”, “denizin ortasinda bir kürek darbesi ya da bir kursun sesi ile yok olmak” da konunun içinde yer almis. Yani Kazankaya, eseri yazarken düsünüp tasarladiklarini soyutluktan ve imgesellikten kurtarmis, sahnede somut ve gerçek bir yasayisa kavusturmus.
AYMAZ’IN VE DAGTEKIN’IN BASARISI
Suat ile Sanay’in, Heinrich Heine’in siirinden Friedrich Silcher’in bestesi “Lorelei” (ya da ‘Lorelai’) aryasini dinledikleri tablodaki gölge düsümleri ve oyuncularin yüzlerinin karanlikta kalislari disinda, Yüksel Aymaz son derece iyi bir isik tasarimi yapmis. Oyundaki her tabloyu, her tablo içindeki oyuncularin mizansenlerini, duruslarini çok iyi saptamis ve oyunun bütününü düsünerek elindeki isik malzemesiyle en ideal tasarim teknigini uygulamis. Hele o karakterlerin “donduklari” tablolar… Pek güzel. A. Sirin Dagtekin’in minimalist, ama dönem izleri belirgin dekoru ve zevkli dönemsel kostümleri iyi üstü.
OYUNCULAR
Oyundaki tango figürlerini çalistiran Ceren Agat’a sözüm yok da, sarkilarin çalistiricisi Filiz Salepçi’ye çalistirmayi sürdürmesini önerecegim. Özellikle Aytunç Sabanli’nin sesi çok kayiyor. Basak Mese’nin Nedret’i, Berin’den daha basarili bence. “Çaresi nedir” diye sual edecek olursaniz, Basak Mete, Berin’in sarhoslugunu, tutkusunu yeniden yaratan basit birkaç jest ve tavir bulmali derim. Berin’i daha bir bedensellestirmeli ve fiziksel olarak görünür kilmali. Muhammet Uzuner Celâl’de iyi. Aytunç Sabanli görevini yapiyor. Kazankaya, elbette ki oyunun temel diregi. Gerçi tonlamalarinda kimi yanlisliklar yakalaniyor, yakalaniyor yakalanmasina da, rolden çikmamaya gösterdigi özen, Sanay karakteri ile özdeslesirkenki özel yogunlasmasi kolayca düzeltebilecegi bu tonlama yanlislarini görmezden gelmemi sagliyor. Seçtigi kodlamaya ve kabul ettigi oyun konvansiyonlarina fevkalade hâkim Nesrin Kazankaya. Sanay’in coskularini yönetmeyi ve onlari okutmayi da pek güzel biliyor. Sahnede, üretici-sanatçi oldugunun seyircisi tarafindan unutulmasina asla izin vermiyor, izleyicinin oyundan aldigi hazzin büyük lokmasi oluyor. Mehmet Aslan’in, Suat’in duygusal yapisini yazarin istedigi biçim içinde seyirciye kusursuz aktardigi elbette görmezden gelinmemeli, ama Suat’i anlamak için önce dagarcigini dayanak almamis oldugu bence kiyasiya elestirilmeli. Bir de, “arizi” yerine “arizi” dememeye özen göstermeli.
“Serefe Hatiralar – Istanbul 1955”, sezonun görülmesi gereken oyunlarinin basini çekiyor. Mutlaka, ama mutlaka izlenmeli.
|
Broşürden
|
Bir Arada Yasayabilmek
Farkli düsünene, farkli yasayana, yani ‘ötekine’ yalnizca hosgörü göstermek degil, ona sahip çikabilmek; katilmasak bile özgürlük alani taniyabilmek, bir ülkenin, onurla üstelenecegi ve gelecek için asal çeliskilerle dialektik sonuçlar çikarabilecegi tarihini olusturacaktir. Kendi tarihiyle yüzlesip, yasananlarin gerçekligini tüm boyutlariyla irdelemek, her ülke için zorunludur. Ancak bu yüzlesme sonucu saglikli bir gelecek olusabilecektir. Farkli olan için dar tariflerden, klise cümlelerden kaçinmak gerekir. Dünya görüsümüz dogrultusunda, farkli olan için ilk sirada yer alabilecek öncülerin, toplumsal dönüsüm süreçlerinde günü birlik kisisel çikarlar ve global uluslararasi çikar anlasmalariyla nasil aci çektikleri hatta yok edildikleri bilinen bir gerçekliktir. Bu gerçeklik, ilk sirada yer almayan, unutulan farklilara bile yasam alani taninmamasiyla bir kez daha kanitlanmaktadir. Geçis dönemi toplumlari öncelikle yakin geçmisindeki farklilardan arinmak isterken, bazan çigneyip geçtikleri alanlarda kendi atalarini yok etmekte. Kuskusuz sosyal dönüsümlerde yeniye atilim süreçleri, asiri duyarli bir yaklasim içinde olamaz. Ancak bu günden geriye bakinca, gelecek için belki de yeni davranis biçimleri olusturacak sonuçlar çikarmak, öncelikle sanat için malzeme ve öneri kaynagi olabilmelidir. 2. Dünya Savasi ve sonrasi dünyayi saran umutsuzluk Stefan Zweig, Cesar Pavese, Ernest Hemingway gibi pek çok edebiyatçinin intiharina yol açti. Ancak onlarin kendi yasamlarina son vermeleri bir umutsuzluk kaynagi olmamis; tarihiyle yüzlesebilen toplumlar için umutsuzluk kaynaginin irdelenmesiyle, bireysel ve toplumsal sonuçlar çikarilmasini saglamistir. Oyunumuzdaki karsit görüs; yasamlari ezip geçen, yok eden düsüncelerin figürü bir insan degil, ülke siyasetinin kendisidir. Ezici müdahaleler olmadan bir arada yasayabilecek kimliklerin parçalanmasinin nedeni, farkli düsünceler degil, farkli düsüncelere tahammül edemeyen siyaset anlayisidir. Bu anlayisin giderek alisildik bir siyaset davranisi olmasi ve de yadirganmamasi ise korkutucudur. Tek tip insan hedefiyle, ulusal varolus tehlikeye girecek; edebiyat ve genelde sanat, zenginligini yitirecektir. Tiyatro Pera’da, ilk kez kendi geçmisimizle ilgili bir oyunla bulusuyoruz. Türkiye Cumhuriyeti yakin tarihine bakabilmek ve yanlisin içindeki dogruyu atlamadan elestirel bir yaklasimla yüzlesebilmek, zor ve yüksek sorumluluk isteyen bir is. Kendi tarihimizle bulusmamizin ilk adimi, geçmise minik bir kapi araligindan bakmak olacak. Herseyi anlatmaya kalkismak yalnizca olanaksiz degil, gereksiz de.
“Güzel ikibinli yillara!”, umudunun yeserebilecegi bir ortamin yapi taslari, her bireyin, her meslegin ve de özellikle sanatin, alçakgönüllü ama cesur ve güvenli çabalariyla olusabilir belki.
Nesrin Kazankaya
Tiyatro Pera Sanat Yönetmeni
|
|
50'lere Dogru ve 50'ler
· 7 Ocak 1946 : Demokrat Parti Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan tarafindan kuruldu.
· 21 Temmuz 1946 : Yapilan ilk çok partili seçimde CHP 396, ancak 16 ilde seçime girebilen DP 62, bagimsizlar ise 7 milletvekili çikardi.
· 19 Haziran 1946 : Dr. Sefik Hüsnü Deymer'in kurdugu Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi kapatildi.
· 12 Temmuz 1947 : Türkiye ile ABD arasinda imzalanan askeri ve ekonomik yardim antlasmasi (Marshall Yardimi) imzalandi. Bu yardim, Sovyet tehtidine karsi Türkiye’nin aradigi bir güvenceydi.
· 18 Temmuz 1948 : Demokrat Parti’den ayrilan, Kurtulus Savasi komutanlarindan Maresal Fevzi Çakmak ve Osman Bölükbasi Millet Partisi'ni kurdu.
· 1 Ocak 1949: Orhan Veli Kanik’in 15 Haziran 1950’ye kadar çikaracagi Fikir ve Sanat Gazetesi “Yaprak”in ilk sayisi 1 Ocak 1949’da basildi.
· 21 Subat 1950: ABD Marshall Plani kapsaminda Türkiye’ye 44 milyon dolar ayrildigini açikladi.
· 4 Nisan 1950: Marshall Plani kapsaminda Türkiye’ye 30 milyon dolarlik tarim araci verildi.
· 14 Mayis 1950: Genel seçimlerde halk, CHP’nin 27 yillik tek parti iktidarina son verdi. Seçimlerin sonucunda; Demokrat Parti %53.3 oy orani ile TBMM’ye 408 milletvekili soktu. CHP %39.9 oraninda oy almasina ragmen 69, MP ise 1 milletvekili ile temsil edildi. DP iktidarinin hüküm sürdügü on yil boyunca 15 siyasi parti kuruldu.
· 22 Mayis 1950: Celal Bayar Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü cumhurbaskani oldu. Adnan Menderes baskanligindaki ilk Demokrat Parti hükümeti kuruldu. Refik Koraltan da Meclis Baskani olarak göreve basladi.
· · 16 Haziran 1950 : Demokrat Parti hükümetinin ilk icraati, Arapça ezan okunma yasagini kaldirmasi oldu.
· 18 Haziran 1950 : Türkiye’nin ekonomik durumunu incelemek ve bir program hazirlamak üzere “Uluslararasi Imar ve Kalkinma Bankasi ” heyeti, Türkiye’ye geldi.
· 5 Temmuz 1950 : Radyodan dini program yayin yasagi sona erdi.
· 7 Temmuz 1950 : Dünya Bankasi tarafindan Türkiye’ye 16.400.000 dolarlik kredi açildi.
· 15 Temmuz 1950:1938 yilinda “gizli örgüt kurmak” suçundan 28 yil 4 ay hapis cezasina mahkum olan Nazim Hikmet Ran, hükümetin çikardigi genel af yasasindan yararlanarak serbest birakildi.
· Temmuz 1950 : Kuzey-Güney Kore Savasi’nda Birlesmis Milletler bütün uluslari, komünist Kuzey Kore’ye karsi ABD’nin genis katilimiyla olusturulacak askeri güce katilmaya çagirdi.
· 25 Eylül 1950: Türkiye, General Tahsin Yazici komutasindaki 4500 kisilik bir taburu Kore Savasi’a gönderdi.
· 21 Ekim 1950: Din dersleri ilk ve orta ögretimde zorunlu hale getirildi.
· 14 Kasim 1950: Belediyenin açik biraktigi bir çukura düsmesi sonucu beyin kanamasi geçiren Orhan Veli Kanik, öldü.
· 12 Aralik 1950: CHP Genel Merkez Binasi’na hükümet tarafindan el konuldu.
· 19 Subat 1951: Devlet borçlarinin iki buçuk milyar lirayi astigi bildirildi.
· 20 Subat 1951: Rus yazarlarin kitaplarinin okul kütüphanelerinden çikarilmasina karar verildi.
· 26 Temmuz 1951: Nazim Hikmet Türk vatandasligindan çikarildi.
· 8 Agustos 1951: Hükümet, CHP’ye ait halk evlerine el koydu.
· 9 Ekim 1951: Devlet iç borçlari 2 milyar 565 milyon liraya yükseldi.
· 26 Ekim 1951:TKP Tevkifati. Illegal Türkiye Komünist Parti’sine yönelik büyük çapta tutuklamalar yapildi. Tutuklananlar arasinda Zeki Bastimar, Mihri Belli, Sevim Tari gibi taninmis isimler vardi.
· 18 Subat 1952: NATO’ya katilma protokolünü 1951 yilinda Londra’da imzalayan Türkiye, 18 Subat’ta örgüte resmen üye oldu.
· 8 Mart 1952: 1951’de kisi basina düsen milli gelirin bir önceki yila göre 57 lira artarak, 450 liraya yükseldigi açiklandi.
· 18 Temmuz 1952: Türkiye, Cemiyet-i Akvam'a (Birlesmis Milletler) elli altinci üye olarak kabul edildi.
· 24 Aralik 1952: “Anayasayi Yasayan Dile Çevirmek” seklinde adlandirilan yasa önerisi ile 1945 yilinda Türkçelestirilmis olan anayasa metni, yürürlükten kaldirildi. 24 Nisan 1924’te kabul edilmis olan Teskilat-i Esasiye Kanunu yeniden uygulamaya kondu.
· 1953: 1943’te 5 milyon ton olan hububat üretimi 1953’te 14 milyonu asmisti.
· 8 Temmuz 1953: Millet Partisi irticai faaliyette bulundugu gerekçesiyle yargi karariyla kapatildi.
· 27 Temmuz 1953: Kore Savasi sona erdi.
· 10 Eylül 1953: Dünya Bankasi Türkiye’ye 9 milyon dolarlik kredi verdi.
· 14 Aralik 1953: Hükümet, CHP’nin menkul ve gayri menkullerinin hazineye devredilmesine yönelik yasayi çikardi.
· Aralik 1953: CHP’nin Ulus Gazetesi’ne el konuldu.
· 18 Ocak 1954 : Yabanci Sermayeyi Tesvik Kanunu kabul edildi.
· 8 Mart 1954 : Basini siki kontrol altina alan ve basin suçlarina yönelik cezalari yükselten Basin Kanunu kabul edildi.
· 14 Nisan 1953 : Döviz alim-satimi serbest birakildi.
· 2 Mayis 1954 : Genel seçimler yapildi. Oylarin %57.6’sini alan Demokrat Parti 503 sandalye kazanirken, %35.4 oy alan CHP sadece 31 milletvekili çikarabildi.
· 14 Mayis 1954 : TBMM ilk toplantisini yapti. Celal Bayar yeniden cumhurbaskanligina seçildi. Adnan Menderes, kabineyi kurmakla görevlendirildi. Seçimlerden hemen sonra Celal Bayar “Ince demokrasiye paydos” söylemiyle, antidemokratik yasalarla tedbirlerin sürdürüleceginin altini çiziyordu.
· 14 Haziran 1954: Seçimlerde CHP’ye oy veren Malatya bölünerek Adiyaman ili kuruldu.
· 21 Haziran 1954 : Yeni çikarilan bir yasayla hükümete 60 yasini ya da 25 hizmet yilini doldurmus yargiç ve profesörleri emekliye ayirma yetkisi verildi.
· 30 Haziran 1954: Seçimlerde Demokrat Parti’ye oy vermeyen Kirsehir ili, ilçe yapildi.
· 7 Ekim 1954: TKP davasinda 184 saniktan 131’i çesitli hapis cezalarina çarptirildi.
· 1 Aralik 1954: Yeni Ulus Gazetesi’nin yazarlarindan Hüseyin Cahit Yalçin, “Hükümetin manevi sahsiyetini tahkir ettigi” gerekçesiyle 79 yasinda hapse girdi.
· Mart 1955 : Erol Güney adinda Musevi bir gazeteci memleket menfaatlerine aykiri davranislar gerekçesiyle Türk uyruklugundan çikarilip sinir disi edildi.
· 1 Nisan 1955 : Kibris’da EOKA terör örgütü faaliyetlerine basladi.
· 29 Nisan 1955 : ABD tarim ve savunma sanayilerinde kullanilmak üzere Türkiye’ye 12 milyar dolar tahsis etti.
· 23 Haziran 1955 : Akis Dergisi’nin yazi isleri müdürü Cüneyt Arcayürek “Hükümetin nüfuzunu kiracak nesriyat yapmasi ve bu suçu islemekte devam etmesi ihtimalinin bulunmasi” gerekçesiyle 6 ay hapis cezasina çarptirildi.
· 11 Temmuz 1955: Yunanistan’a, Kibris’da Türklere yönelik siddet olaylarinin artmasi nedeniyle ilk nota verildi.
· 5 Eylül 1955 : Istanbul Ekspress Gazetesi’nde Atatürk’ün Selanik’deki evine bomba atildigi haberi yayinlandi.
· 6 Eylül 1955 : Atatürk’ün evine bomba atildigi haberi üzerine, “Kibris Türktür” cemiyetinin Istanbul Taksim Meydani’nda düzenledigi açik hava toplantisi, 6-7 Eylül olaylarini baslatti. Çok önceden planlanan gösteriler, kisa zamanda Rum vatandaslarin isyeri ve evlerine yönelik yagmaya dönüstü. Istanbul, Ankara, Izmir’de sikiyönetim ilan edildi.
· 7 Eylül 1955 : Olaylar diger kentlere de siçradi TBMM olaganüstü toplandi.Emniyet Amirlikleri’nce komünist olarak bilinen 48 kisi, tahrik ve tahrip suçlamasiyla tutuklanip Harbiye’ye getirildi. Bu 48 kisinin içinde Aziz Nesin, Kemal Tahir, Dr. Can Boratav, Asim Besirci, Hasan Izzettin Dinamo da bulunuyordu.
· 9 Eylül 1955 : Istanbul’da 3, Ankara ve Izmir’de birer askeri mahkeme kuruldu.
· 10 Eylül 1955 : Içisleri Bakani Namik Gedik ile Istanbul Emniyet Müdürü Alaaddin Eris görevlerinden istifa etti.
· 12 Eylül 1955 : TBMM sikiyönetimi 6 ay uzatti.
· 19 Eylül 1955 : Ankara’da Ulus Gazetesi süresiz, Istanbul’da ise Hergün, Hürriyet ve Tercüman gazeteleri 15 gün süreyle kapatildi.
· 15 Ekim 1955 : Demokrat Parti’de muhalefet yaptigi gerekçesiyle 9 milletvekili partiden ihrac edildi. Onlari destekleyen 10 milletvekili de kendi istegi ile partiden ayrildi. “Onbirler Hareketi” diye anilan bu milletvekilleri, bakanlar hakkindaki iddialarda, “ispat hakkini yasaklayan kanunun” kaldirilmasini saglayacak bir fikranin anayasaya eklenmesini istiyorlardi.
· 29 Kasim 1955 : DP Meclis Grubu’nda çikan tartismalar nedeniyle tüm bakanlar kurulu üyeleri istifa etti.
· 8 Aralik 1955 : Menderes yeni kabinesini açikladi.
· 17 Aralik 1955 : Istanbul, Izmir ve Ankara’da sürdürülen sikiyönetim, Ankara ve Izmir’de kaldirildi.
· 20 Aralik 1955 : Demokrat Parti’den ayrilan 19 milletvekili, Hürriyet Partisi’ni kurdular.
|
|
Lorelei Bilmiyorum anlami var mi
Böyle üzgün olmamin,
Eski zamanlarin bir masali
Birakmayan pesini aklimin.
Hava serin, karanlik çöküyor
Ren nehri sakin sakin akmakta,
Dagin tepesi parildiyor
Aksam günesi çarptiginda.
O güzel bakire gene tepede
Oturmus bütün güzelligiyle,
Altin süsler içinde parliyor,
Altin saçlarini tariyor.
Altin tarakla tararken saçlarini
Bir yandan da sarki söylüyor;
Öyle olaganüstü bir tini
Melodisine karsi durulamiyor
Küçük gemideki gemici
Korkunç bir aci sararken içini,
Kayaliklari görmüyor bile
Gözleri kilitlenmis tepeye.
Belli ki bu dalgalar yutacak
Gemi ve gemicileri sonunda
Ve bunu sarkilariyla
O Lorelei yapacak
Yazan: Heinrich Heine
Çeviren: Nesrin Kazankaya
|
Oyun videosu
Foto Galeri
